بررسی وجوه اشتراک و اختلاف تقریرهای ابن‌سینا و علامه طباطبایی از برهان صدیقین

نویسنده

استادیار دانشگاه باقر العلوم(ع)، قم، ایران، فلسفه

چکیده

پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از: «تقریر ابن‌سینا و علامه طباطبایی از برهان صدیقین چیست و چه اشتراک‌ها و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟» هدف از بررسی این مسئله، آگاهی عمیق‌تر نسبت به جایگاه و ارزش یکی از مهم‌ترین براهین اثبات خدا در فلسفه اسلامی است. در این نوشتار، با استفاده از روش تحلیلی - عقلی، ابتدا تلاش شده با بررسی آثار ابن‌سینا، گزارشی از تقریر او از برهان صدیقین ارائه گردد. سپس تقریر علامه طباطبایی از این برهان ارائه شده است. با مقایسه میان این دو تقریر، وجوه اشتراک و اختلاف آنها مطرح گردیده و در پایان، یافته‌های پژوهش در قالب نتیجه‌گیری ارائه شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، سه وجه اشتراک میان دو تقریر فوق وجود دارد: لمی بودن هر دو تقریر، بی‌نیازی هر دو تقریر از ابطال دور و تسلسل، و اثبات صفات واجب الوجود علاوه بر اثبات وجود او. از سوی دیگر، چهار وجه اختلاف میان دو تقریر مذکور وجود دارد: در تقریر ابن‌سینا، از اصل وجود استفاده شده است، درحالی‌که در تقریر علامه طباطبایی از اصل واقعیت؛ تقریر ابن‌سینا تنها قادر به اثبات ضرورت ذاتی واجب الوجود است، ولی تقریر علامه طباطبایی، ضرورت ازلی واجب الوجود بالذات را نیز اثبات می‌کند؛ ابن‌سینا در تقریر خود از مقدمات متعددی استفاده کرده است، ولی علامه طباطبایی در تقریر خود با استفاده از کم‌ترین مقدمات، مطلوب را اثبات کرده است.

کلیدواژه‌ها